Historyk navaja Sanchez przyznaje, że dokładne określenie czasu powstania navaja jest niemożliwe, a większość tego co zostało na ten temat napisane, oparte jest na teoriach i hipotezach rzadko podpartych datami i źródłami. Jego obszerne badania wskazują na wiek siedemnasty, jako ten w którym navaja rozwinęła się i uzyskała swój ostateczny wygląd.

Gerald Weland autor "A Collector's Guide to Sword, Daggers and Cutlasses" uważa, że Navaja powstała przynajmniej w piętnastym wieku.

Navaja od samego początku była bronią prostego ludu. Pomiędzy wiekiem XIII a XVI wydano w Hiszpanii szereg edyktów stopniowo ograniczających prawa "pospólstwa" do posiadania broni białej. W ich rezultacie w XVI wieku chłopom, pasterzom i poganiaczom mułów nie wolno było posiadać rapiera, miecza i innej dłuższej broni o stałej klindze, która została zarezerwowana dla wyższych warstw społeczeństwa.

Navaja, jako nóż składany nie zaliczała się do tej kategorii. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że navaja była o wiele praktyczniejsza od rapiera. W stanie złożonym o wiele krótsza, w pełnej okazałości dorównywała mu rozmiarami. Była przy tym znacznie lżejsza i łatwiejsza do ukrycia. Dawała się otworzyć jednym, lekkim szarpnięciem - jak brzytwa. Złożony nóż otwierano za pomocą specjalnego pierścienia, który unosił bolec chwytający klingę, bądź za pomoca "baskijskiego zamka", w którym pierścień zastąpiono dźwignią na sprężynie.

Już pod koniec siedemnastego wieku powstała tzw. Navaja Carraca, która dzięki specjalnemu patentowi przy otwieraniu wydawała głośne "krrrak". Miało to według Francisco Gonzaleza Martineza z hiszpańskiej firmy Andujar, utrudniać "robote" skrytobójcom.

Jedną z odmian navaja były tzw. "Alpacete", nazwane tak od miasta w południowowschodniej Hiszpanii, będącego obok Toledo jednym z głównych centrów produkcji białej broni.

W odróżnieniu od pozostałych, smukłych Navajas posiadały one bardzo szeroką, brzuchatą klingę, której design przypomina nieco Bowie. Uchwyt Alpacete zwęża się ku końcowi, a jego forma przypomina ogon skorpiona.

Navajas występowały we wszystkich rozmiarach - od zwykłego "scyzoryka", do egzemplarzy w rozłożonej postaci sięgających jednego metra długości.

Szczyt popularności navajas przypada na wiek dziewiętnasty, w którym była podstawowa bronią białą Cyganów, robotników i marynarzy w Hiszpanii i Portugalii. Jednocześnie właśnie w tym okresie w oczach opinii publicznej była już czystym narzędziem mordu, mimo iż większość z nich używana była do bardzo prozaicznych czynności - jak np. krojenie chleba... Zła sława "nawachy" nie przeszkadzała manufakturom z Sheffield, Chatellraut, czy Solingen w zasypywaniu hiszpańskiego i południowoamerykańskiego rynku tym typem noża. Przy okazji podpatrzono to i owo i tak np. "baskijski zamek" znalazł się w bawarskich sprężynowcach. Eksportowana od XVII wieku z Katalonii navaja inspirowała też francuskich producentów z okolic Laguiole i Thiers. (Odmiany navaja przeznaczone dla kobiet tzw. "salvavirgo", bardzo przypominają fracuskie Laguiole.)

Tradycja walki navaja jest nadal żywa i pielegnowana m.in. w Escuela Sevillana de Armas Blancas. W szkole tej naucza się trzech tradycyjnych styli: Baratero, Gitano (styl cygański), oraz Sevillana.

Podręcznik stylu Baratero z 1849 roku znajdziecie na stronie: The Broken Heart School of Arms

Linki do zdjęć navajas